Sa Apat na Taon at Higit pa
Hindi maipaliwanag.
Hindi ko alam kung saan ako magsisimula sa pagtatapos na ito. Sa bawat pagtama ng aking mga daliri sa mga pindutang ito ay marami ang umiikot sa aking isipan na hindi ko alam kung paano ko sisimulan. Masaya? Malungkot? Hindi ko maipaliwanag ngunit ibang sarap na tila nakahinga ka rin sa wakas.
Hindi sapat.
Kulang ang tatlo o limang talata upang maipaliwanag ko ang apat na taon o mahabang panahong ginugol ko upang makamit at masuot ko ang togang ito. Hindi ko mawari kung sapat na ba o kulang pa rin ang apat na taon upang masabi ko sa sarili ko na, ‘okay na.’ O tama nga ba na nandito ako at nakuha ang diplomang ninanais ko. Sapat man o hindi, patuloy pa rin ako sa paghahanap ng kasagutan.
Ang pagguhit ng pangarap.
Nangarap ako. Lahat naman siguro ay nangangarap. Lahat ay nagumpisa sa mumunting pangarap. Gumuhit ako ng kapalaran sa hangin. Nilipad iyon sa kung saan. Dinala ako sa lugar na bago sa akin. Dinala ako ng aking pangarap sa hindi ko alam kung paano ako tatayo o mangungusap. Pinalibutan ako ng iba’t ibang klase ng tao. May tahimik, magulo, maingay, nakakalito, madaming alam at nagmumukhang may alam. Hindi ko alam kung saan ako lalapit. Hindi ko alam kung paano ako tatapik sa mga balikat na iba’t iba ang binabangga. Hindi ko alam kung paano ko matatapos ang pagguhit sa aking pangarap.
Sa pagtuklas ng kabuuan.
Takot ako noon. Simula ng umalis ang maituturing kong bestfriend na si Ferlyn, sa paglipat ng section ni Lynn, at sa pagiging pariwala ni Erika ay hindi ko makita kung na saan na ba ako. Hindi ko alam kung saan ako lulugar. Natakot ako. Naging mapagisa. Nagkaroon ng pangamba. Nahirapang magtiwala at maging masaya. Noon, sa tuwing nakikita ko silang magkakasama, nahihirapan akong makibagay. Pakiramdam ko ay hindi ako ‘belong’. Masiyahin si Trish. Magaling si Embee. Nakaka-‘intimidate’ si Patrick. Ang ‘flowy’ ni Jas. Kakaiba si Clang. Ma-‘authoritive’ si Yanix. Hindi ko alam kung paano ko ilalapit ang sarili ko sa mga katulad nilang kabaliktaran ko. Nagkaroon ako ng ‘insecurities’. Nagkaroon ako ng ‘anxiety’. Hindi ko magawang buksan ang sarili ko sa kanila ng buo. Para sa akin, masaya na ko na kasama ko sila pero hindi pa rin buo. Hindi pa rin hulmado ang pundasyon upang ako ay magiging matatag. Hirap pa rin akong magtiwala.
Hindi ko malilimutan ang bawat pagtatapos ng semestre na hindi ko sila magawang makausap. Sa tuwing magtatapos ang sem ay nagkakaroon ang problema sa aking sarili at wala akong matakbuhan. Hindi ko sila matakbuhan. Hindi ko sila makilala. Hindi ko sila magawang makausap. Sa isip ko ay hindi naman nila ako maiintindihan. Bakit? Kasi sila yung masiyahing ayaw ng problema. Sila iyong ayaw sa mga drama. Sila iyong ayaw ng makialam sa mga ganitong bagay. Natakot ako. Lagi kong nakikita ang sarili kong magisa. Lagi kong nakikita ang sarili ko na naglalakad sa gitna ng kalsada na walang kasama.
Nitong huli ko lang naramdaman ang pagtibay ng isang pundasyon. Sabi nga ng iba ay huli na. Hindi ko akalain sa dalawang araw ko lang pala mapapagtantong hindi masaya pag hindi sila kasama. Hindi ko malilimutan iyong gabing nakapag’open’ ako hindi tungkol sa mga usap-usapan sa kapaligiran o ng kung ano pa man kung hindi ay nakapag’open’ ako ng bagay tungkol sa aking sarili. Doon ko naramdaman na, ‘ah, hindi ko ito malilimutan’. Doon ko natuklasan ang mga totoong kaibigan. Doon ko naramdaman ang kabuuan ng isang kaibigan. Nadagdagan ng isang Alice na walang pakialam sa sasabihin ng iba, isang Danica na matatag at si Oly na laging tulog sa klase.
Sa pagdapa, pagbangon at paghilom sa kabiguan.
Ilang beses na nga ba akong nadapa? Ilang beses ng nasugat kakalakad sa mabatong daan?
Hindi ko na mabilang kung ilang kabiguan naigapang ko para ako’y makabangon. Akala ng karamihan ay madali lang ang kursong ito. Akala ng karamihan pagdo’drawing’ lamang ang lahat ng ito. Hindi. Mali sila.
Sa bawat pagtatapos ng semestre at ay hidi ko alam kung paano ko sisimulan ang pagbubukas ng bagong kabanata. Umiiyak ako sa tuwing hindi ako nakakakuha ng ‘scholarship’. Nasasaktan ako ng sobra. Nasasaktan ako. Kulang pa ba? Hindi ba sapat? Saan ako nagkamali? Bakit hindi ako umabot sa ‘quota’? Ginalingan ko naman sa lahat, e. Nagaaral naman akong mabuti. Tinatry ko yung best ko para magkaroon ng best design and layout. Tinatry kong makapagrender ng isang magandang illustration.
Saan ba ako magaling? Bakit hindi ko magawang makapag’compete’? Mag igagaling ba ako? May oras ba para maipagmalaki ang sarili ko? Ano bang mailalagay ko sa resume na ito?
Ang sakit. Masakit sa tuwing hindi ko maabot yung gusto ko. Oo, ambisyosa ako. Ang gusto ko lang naman ay makapaglakad sa entablado ng may medalyang suot. Ang gusto ko lang naman makatanggap ng parangal sa lahat ng pagod at hirap ko sa apat na taon sa kolehiyo. Gusto ko lang namang umakyat ng entablado kasama ang mga kaibgan ko. Gusto ko lang namang makapagtapos ng may medalya para maipagmalaki ko sa mga magulang at kapatid ko na, ‘ma, pa, hindi lang drawing ang kaya ko, magaling rin ako sa iba, heto ang patunay, o.’
Pero hindi ko nagawa. Hindi ko nakamit. Nadapa ako ng paulit-ulit. At ang pinakamasakit ay iyong ibagsak ka sa isang subject na alam mong kaya mo namang ipasa. Ilang beses ako umiyak noon. Paulit-ulit kong tinatanong ang sarili ko kung bakit? Bakit ako bumagsak? Bakit ako nabigo? Bakit iyon pa? Iyon yung pinaka masakit na kabiguan na hinding hindi ko malilimutan. Iyon ang dahilan kung bakit hindi na ko makakaakyat sa entablado ng may medalya. Iyon ang sumira sa pangarap ko. Iyon ang dahilan ng pagbagsak ko na kahit anong gawin ko, kahit anong galing ko sa pagdisenyo, pagguhit o pagsagot sa science o filipino ay wala na! Wala ng silbi pa. Masakit. Masakit sa tuwing binibiro ako tungkol sa algebra at sa pagulit nito. Masakit na kahit biro lang ay tagos sa puso. Minsan sa isang gabi sa tuwing naiisip ko ang kabiguang ito ay bigla nalang akong iiyak. Wala eh, ‘berna, palpak ka e.’ Hindi ko alam kung ilang beses ko sinisisi ang sarili ko. Parang kulang pa nga.
Iyong textile design rin. Isa sa kabiguan ko. Kung bakit kailangan kong mawalan ng kaibigan sa pagiging tapat ko? Kung bakit ako ang nagmumukhang mali sa gitna ng nagsisigawang panghuhusga? Mali ba ako? Tama ba ako? Kulang pa ba? Kasalanan ko ba? Hindi ba ako naging sapat? Saan ako nagkamali? Hindi ba ako effective na team leader? Hindi ba ako effective na member? Sobra na ba ako?
Punong puno ako ng ‘insecurities’. Punong puno ako ng inggit sa mga kaibigan ko, lalo na kay Patrick, Embee at Jasper at sa iba pa. Naiinggit ako kay Jasper kasi, bakit siya? Effortless pero tignan mo, ang galing galing niya. Tignan mo si Embee, nagagawa niya yung mga imposible. Ang galing niya magdesign. Effortless. Tignan mo si Patrick, inborn. Magaling talaga.
Iyong yung madalas tumakbo sa isipan ko lalo na noong ‘thesis days’. Ang saya ko na noong maganda ang resulta ng unang ‘deliberation’ pero hindi ko kinaya iyong pangalawa. Muli, gumuho na naman ang pangarap ko. Tinibag na naman nila ang ilang ulit kong tinayong pundasyon para makatayo. Sobrang sakit. Sobra-sobra na hindi ko malaman kung bakit ang malas ko sa ganitong bagay. Bakit sila ang saya-saya nila, ako lang iyong lugmok sa kalungkutan. Ako lang yung nasaktan ng sobra. Ako lang ata iyong napahiya.
Lord, minsan ko siyang tinanong. kulang pa ba? May isasakit pa ba? May ibibigo pa ba ako? Ang sakit pag iyong ‘expectations’ sa iyo ng professor mo ay hindi mo na ‘meet’. Ang sakit mabasagan ng itlog. Ang sakit mapahiya. Ang sakit mapagalitan. Ang sakit mabigo. Ang sakit hindi makakuha ng scholarship. Ang sakit bumagsak. Ang sakit mangarap ng pangarap na hindi na maabot. Ang sakit makita iyong mga kaibigan mong masaya dahil nakamit nila ang gusto nila. Ang sakit maging masaya para sa iba sa ganitong sitwasyon. Ang sakit na hindi mo magawa iyong gusto mo. Ang sakit sakit noong tinanong ako ni Ma’am Fe kung bakit hindi ako mag’rum’ for latin honor. Ang sakit sa pakiramdam na sinara ko iyong pintuan ko sa kahit sinong kumatok dito.
Punong puno ako ng sakit at hindi ko alam kung paano bumangon. Kung paano maging masaya at pumalakpak para sa iba. Hindi ko alam kung naghilom na ba ang sakit. Pero ang alam ko ay bumabangon na muli ako. Itong insekyuridad na naramdaman ko sa apat na taon, itong kabiguan ko sa apat na taon, hindi ko alam kung paano ko ibabaon pero alam kong may bagong libro akong isusulat sa pagtatapos na ito.
Sa apat na taon at higit pang pagiisa.
Ano nga bang pakiramdam ng walang amang gumagabay sa iyo? Mahirap. Hindi madali. Pero naiintindihan ko kung bakit kailangang umalis ni papa. Naiintindihan ko kung bakit kailangan parin ni mama magtrabaho. Naiintindihan ko kung bakit lagi akong nagiisa. Naiintindihan ko kung bakit walang dumadalo sa mga parent’s meeting o mga invitation sa mga magulang sa mga events sa school. Naiintindihan ko kung bakit sa huli walang makakapag’cheer’ sa iyo.
Isang gabi, hindi ko na kinaya. Bagama’t mahal ginawa kong makatawag kay papa. Iyon yung oras na hindi ko na kaya. Iyong oras na ang bigat na sa loob. Tinwagan kita. Doon ko naramdaman yung malaking pagkukulang ng walang ama o ina sa tabi. Doon ko naramdaman yung kawalan ng isang magulang na walang kaalam-alam sa nangyayari sa iyo. Doon ko naramdaman yung pagiisa. Sa hinaba-haba ng panahon akala ko ay matatag ako, na kaya ko ang lahat pero hindi, bumigay ako.
Walang kapantay na pasasalamat.
Maraming salamat sa aking magulang. Sa aking papa na humigit kumulang kalahati ng edad niya ang ginugol sa ibang bansa upang buhayin kami ng pamilya niya. Ramdam ko ang lungkot at pagiisa na malayo sa pamilya. Ikaw papa ang ‘hero’ ng buhay ko. Ikaw ang bumuhay sa amin. Na kahit sakit ako sa ulo ay nagawa mo parin akong patawarin.
Maraming salamat sa aking ina na hindi nagalinlangang dalhan ako ng makakain, damit, at iba pa sa eskwelahan at sa dorm sa ano mang oras. Salamat at nasisingit mo ako sa iyong oras na kahit sandali ay hindi mo ako magawang kalimutan.
Sa aking kapatid na naging balakit sa aking pangarap, pinagtibay mo ang pundasyon ng pangarap. Ika’y naging mabuti at masama sa akin.
Sa aking mga propesor na siyang nagpatibay ng husto sa aking pundasyon upang ako ay makapaglakad at makatakbo sa indutriyang ito, kayo ang naging gabay sa pagtuklas kung sino at ano nga ba talaga ang kaya kong gawin. Binigyan niyo ako ng lakas. Binigyan niyo ako ng ‘assurance’ na magagawa ko ang mga bagay. Hinding hindi ko malilimutan ang pag-asang ibinigay niyo sa akin noong ‘logo deliberation’ at buong buo ko itong isinasapuso. Kayo ang humubog sa kakayahan ko. Kayo’y naging kaibigan, kakwentuhan, nagbigay ‘advice’ at nangaral.
Sa dorm na aking tinirhan ng isang taon at kalahati. Naging tahanan ka sa aking pagiisa. Nasksihan mo ang aking kabaliwan, katatawanan at kalungkutan.
Sa PANAFAO na kahit isang taon lang ay naranasan kong makipagusap sa iba’t ibang klase ng tao sa labas ng aking eskwelahan.
Ang nagbuklod.
Ang Buklod ang pangawala kong pamilya. Hinding hindi ko malilimutan kung paano niyo ako pinagkatiwalaan sa posisyon ng ikalawang pangulo. Sobra akong nagpasalamat dahil isa kayo sa humubog sa akin. Isa kayo sa nagpatibay ng pundasyong ito. Dito ko nakita ang sarili na kaya ko palang humawak ng isang proyekto. Ang magmalasakit sa iba at alalahanin ang iba. Dito ko nakita ang sarili ko. Dito ako naging responsable at mapagmahal.
Maraming salamat dahil tinupad mo ang mumunti kong pangarap na mabuo ang isang unibersidad na may iba’t ibang organisasyon. Maraming salamat at pinagkatiwala mo sa akin si Ricky Lee. Ng dahil dito ay nakita ko ang iba’t ibang uri ng tao. Naabot ko ang iba’t ibang katayuan at kaibahan. Dito ko nakita at natapik ang mga tahimik. Napatawa at nabuklod ang lahat. Tunay nga at marapat lang na Buklod ang iyong ngalan.
Sa inyo.
Maraming salamat sa inyo, Embee, Trish, at Clang. Nariyan kayo noong oras na binalot ako ng takot. Nariyan kayo noong umiiyak ako sa kabiguan. Nariyan kayo upang tulungan ang isa’t isa sa mga ‘plates’ at ‘assignments’ na hindi natin maintindihan. Nariyan kayo sa kasiyahan at kalungkutan. Nariyan kayo tumatawa, nagpapasaya at nagagalit sa tuwing may mali ang isa’t isa.
Pasensya na kung daratnan ako ng sumpong at darating ang oras na hindi ko kayo magawang kausapin. Hindi ko kayo magawang harapin. Hindi ko kayo magawang tignan. Hindi ko kayo magawang lapitan. Nahihiya ako. Nahihiya ako sa lahat ng aksyong ginawa ko. Nahihiya ako kasi kahit hanggang ngayon nakakaramdam ako insekyuridad. Minsa’y takot ako magbukas ng pinto. Minsa’y nahihiya ako. Minsa’y inaatay lang kayo na kayo mismo ang pumasok at manggulo. Pero pakatandaan na mahal na mahal ko kayo. Kahit na ganoon pa man ang naramadaman ko sa inyo. Kahit na minsa’y naiinis ako sa inyo o nagagalit dahil sa mga maling desisyon ay wag niyong kalimutan na may maatakbuhan ang isa’t isa kasi magkakaibigan tayo.
Kay Embee na naging dormmate ko. Maraming salamat dahil hindi ka bumitaw na pangaralan ako. Hindi mo ako sinukuan at tinulungan mo ako. Kahit na isa ka sa mga insecurities ko, maraming salamat dahil kahit ganon, nagsilbi kang inspirasyon para pagtibayin ang pundasyon ng pangarap ko. Nandyan ka noong tumawa, umiyak, at nasaktan ako.
Kay Trish na makulit. Maraming salamat dahil napakaingay mo at dahil doon napasaya mo ako. Bagaman lagi mo akong iniinis ay kulang naman pag wala ka.
Kay Clang naging sandigan ko. Ikaw ang una kong pinagbuksan ng pintuan. Ikaw ang unang nakaalam ng aking takot at pagkailang. Ikaw ang una kong nasaklolohan noong ako’y takot at walang malapitan. Wag mong kalimutan na nandito lang ako, nandito lang kami para sa iyo. Maraming salamat.
Sa iyo.
Maraming salamat iyo, Patrick. Hinding hindi ko makakalimutan iyong oras na wala akong malapitan dahil gusto kong magpakatatag ay ikaw ang lumapit at nangusap na ‘wag kang mahiyang humingi ng tulong sa amin’. Nakalimutan mo man pero para sakin ay ipinakita mo kung paano ka ka-‘welcoming’ na maging kaibigan. Maraming salamat sa lahat ng ideya at marami akong natutunan sa iyo.
Hindi ko alam kung bakit nagsimula tayo sa hindi pagkakaintindihan, nagkaroon ng ilangan pero sa huli ay isa kang kaibigan na kakaiba at maraming kwentong hatid. Minsan nakakainis pero nakakatuwa pa rin dahil hindi mo nakakalimutang ibangon at tulungan ang mga kaibigan mo sa tuwing nahihirapan. At oo, isa ako sa natulungan mo ng sobra, sa thesis, sa subjects, sa designing. Bagaman ikaw ang pinaka’intimidating’ na taong nakilala ko, katulad ni Embee, ay naging inpirasyon ka sa aking pagtayo.
Sa aking sarili.
Salamat dahil naging matatag ka. Salamat dahil hindi ka sumuko. Sa lahat ng nagpabigo sa iyo ay umiyak ka ng labis. Binuhos mo ang lahat ng nararamdaman mo. Hindi ka nagalinlangan. Alam kong punong puno ka ng takot, ‘insecurities’, inggit’ at hiya pero naging gabay ito, naging pundasyon ito para mas lalo ka pang maging matatag sa araw araw. Sa mga taong pilit kang ibinababa, sa mga taong hinuhusgahan ka, at sa mga bagay na naging balakid sa iyong pangarap, naipakita mo kung sino at kung hanggang saan ang iyong kaya.
Walang sino man ang nakakaalam ng kung ano ang talaga mong nararamdaman kundi ikaw lang. Nasa ‘stage’ ka pa rin ng paghahanap sa sarili. Sa pagtuklas kung ano ang iyong nais. Nasa edad ng katamaran at walang magawa sa buhay pero tandaan mo na balang araw, makakamit mo rin ang iyong nais. Makakamit mo rin lahat ng gusto mong mangyari sa buhay. Maniwala ka na kahit ilang kabiguan pa iyan, gaano man kabigat ay may patutunguhan iyan.
Sabi nga ng mama ni Nica, ‘Seek Lord first, and He will guide you’. Naniniwala ako ron. Buong puso kong pinanghahawakan iyon at alam ko, hindi man sa ako nag’bloom’ sa apat na taon, alam kong may nagawa ako para sa sarili ko.
Alam kong sa apat na taon ay nahubog ang sarili ko. Nabuo ko ang pundasyon para makatayo, makapalakad at makatakbo sa mundong iba sa loob ng apat na sulok. Nakahanap ako ng mga kaibigang maasahan. May Buklod na nagpayaman ng isip ang kalooban. May pamilyang maasahan.
Sabi nga nila, ‘one day, hurt will just become memories’. At oo, magiging alaala nalang sila.
Cheers sa direktor ng buhay ko. Salamat sa iyo, Lord.